Wielokulturowość w systemie edukacji hiszpańskiej na przykładzie Andaluzji- wizyta studyjna
W dniach 25-30.09.2019r. dyrekcja i nauczyciele konsultanci KPCEN we Włocławku, Bydgoszczy, a także inni pedagodzy województwa kujawsko- pomorskiego uczestniczyli w wizycie studyjnej do Hiszpanii. Temat i program seminarium został przez nas przygotowany wiele miesięcy wcześniej we współpracy z Unią Europejskich Federalistów z Łodzi i obejmował zagadnienia związane z kulturowym pluralizmem w systemie edukacji hiszpańskiej na przykładzie szkół w Sewilli i Maladze. Andaluzja to jeden z 17 regionów Hiszpanii, zamieszkany przez prawie 8,5 mln ludzi z dużym odsetkiem migrantów. Miasta powstały pod wpływem różnych religii i kręgów kulturowych, z dominacją muzułmańską w średniowieczu. Fascynujące ślady historii i architektury przyciągają do Andaluzji miliony turystów, a imigranci cenią sobie szacunek dla ich tożsamości kulturowej czy językowej. Dzięki wykładom wprowadzającym na temat przeszłości Andaluzji, styku cywilizacji wschodu i zachodu uczestnikom wizyty łatwiej było przyswoić informacje dotyczące współżycia mieszkańców, priorytetów kształcenia i wychowania oraz metod nauczania.
Pierwszego dnia wizyty poznaliśmy pracę wolontariuszy Fundacji Malaga Acoge– organizacji pozarządowej, wspierającej od 1990 roku imigrantów w Maladze. Fundacja ściśle współpracuje ze szkołą, do której uczęszczają uczniowie około 30 różnych narodowości. W integracji i asymilacji ważne jest poszanowanie ich odrębności i wartości, pod warunkiem, że wszyscy szanują się nawzajem. Codziennym kontaktom sprzyja otwartość i wymiana myśli, komunikacja, uczucia i przenikanie kultur. W komunikacji międzykulturowej ważna jest wzajemna akceptacja i zrozumienie. Pracownicy Malaga Acoge angażują się w pozalekcyjne zajęcia dodatkowe dla dzieci i młodzieży wymagających pomocy w przygotowaniu się do lekcji czy adaptację społeczno- zawodową i środowiskową ich rodziców. „Mamy jeden świat, który należy do nas wszystkich”- powiedział Amparo Etonces, przedstawiciel Fundacji, dlatego nie można tolerować dyskryminacji i stereotypowego myślenia w ocenianiu innych, i zawsze reagować na niesprawiedliwość czy łamanie praw człowieka. Swoimi doświadczeniami i pozytywnymi wrażeniami z udzielanego wsparcia podzieliły się z nami uczennice przybyłe do Hiszpanii z Syrii, jak również mama jednej z uczennic z Maroka.
W szkole podstawowej i przedszkolu San Jose Obrero w Sewilli, położonej w dzielnicy imigrantów pracuje 28 pedagogów, a wśród nich specjaliści od muzyki, tańca czy malarstwa. Różnorodna tożsamość uczniów (35 narodowości) jest dumą szkoły i motywuje kadrę do kreatywności i stosowania różnych narzędzi edukacyjnych. W wielokulturowym środowisku szkolnym ważna jest elastyczność, współpraca oraz łączenie różnych obszarów. Dużą popularnością cieszy się edukacja artystyczna i realizacja wielu międzynarodowych projektów w tej dziedzinie, także z udziałem polskiej szkoły. W pracy z dziećmi nauczyciele bardzo często wykorzystują ich aktywności, stwarzają większą przestrzeń do rozmowy i zabaw, podczas których budują krótkie i spontaniczne wypowiedzi. Gry i praca w grupach służą relacjom i rozwijaniu kompetencji społecznych i osobistych, a eksponowanie talentów i zainteresowań dzieci sprzyja ich motywacji, chęci rozwoju, i wyboru ścieżki dalszego kształcenia. Szkoła współpracuje z jej najbliższym otoczeniem i mieszkańcami dzielnicy. Nauczyciele z pasją i poświęceniem podchodzą do różnych, często trudnych problemów, wspólnie realizują wiele zadań, widząc przede wszystkim dobro swoich uczniów i ich indywidualne potrzeby.
W Colegio Santa Joaquina De Vedruna uczy się ok. 2000 dzieci i młodzieży. 135- osobowa kadra pedagogiczna działa w 30 zespołach adekwatnych do określonych potrzeb- 3 przedszkoli (3-6 lat), edukacji podstawowej (6-12 lat z podziałem na cykle dwuletnie), edukacji średniej obowiązkowej w gimnazjum E.S.O. (12-16 lat), edukacji średniej maturalnej lub nauczania zawodowego (16-18 lat). Klas licealnych są 4, a zawodowych 8. Szkoła osiąga wysokie wyniki na egzaminach maturalnych, 94% uczniów zdało maturę, z czego 98% ponadprzeciętnie. W bieżącym roku szkolnym w szkole podstawowej priorytetem jest rozwijanie czytelnictwa, a w szkole średniej technologie cyfrowe. W Hiszpanii do 16 roku życia edukacja jest bezpłatna i obowiązek szkolny trwa też do tego czasu. Na kolejnym etapie kształcenia uczniowie płacą 325 euro miesięcznie, z możliwością dofinansowania. W procesie dydaktyczno- wychowawczym duże znaczenie ma edukacja włączająca, bowiem 166 uczennic i uczniów boryka się z różnymi trudnościami, są to np.:
– problemy z nauką
– problemy z odnalezieniem się w społeczności
– niepełnosprawności
– wykluczenie społeczne
– zaburzenia mowy
– nadaktywność
– zaburzenia emocjonalne i inne
Szkoła stawia na szczegółową diagnozę i określenie potrzeb specjalnych. Przy opracowaniu programu niezbędna jest współpraca z rodziną i stopniowanie rozwoju. Nikt nie może czuć się wykluczony, równie ważne jest włączenie ze strony klasy. Hiszpania reprezentuje ideę wspólnego systemu nauczania dla wszystkich uczniów, w każdej z odwiedzanych szkół uczniowie pracują w zespołach, nie zauważyliśmy ławek ustawionych w rzędach. Jednocześnie uczennica/uczeń ze specjalnymi potrzebami ma kilka możliwości edukacji- z klasą, indywidualnie, w formie mieszanej. Cały czas preferuje się wartości ważne dla życia w społeczeństwie, czemu sprzyja ogromnych rozmiarów kaplica, w której spotyka się szkolna społeczność. Kształceniem specjalnym zajmuje się 12 pedagogów i trenerów. Pensum hiszpańskiego nauczyciela wynosi 25 godzin, w systemie nie przewidziano typowych dla nas tzw. stopni awansu nauczyciela, ukończone studia i przygotowanie pedagogiczne gwarantują jakość pracy w zawodzie nauczyciela, chociaż potem organizacją ich zatrudnienia i rozwoju zajmują się Autonomiczne Wspólnoty. Podczas wizyty w zespole szkół i przedszkoli Vedruna oraz w rozmowach z dyrekcją placówki dało się zaobserwować doskonałą organizację pracy, dyscyplinę w gospodarowaniu czasem i skupianie się na rzeczywistych potrzebach i zadaniach szkolnej wspólnoty.
W Hiszpanii funkcjonują również szkoły specjalistyczne, artystyczne, językowe i cieszące się cały czas dużą popularnością, szkoły prowadzone przez różne zakony. W szkołach katolickich, dzięki subwencjom, czesne utrzymuje się w rozsądnych granicach, oferta jest solidna i zgodna z ogólnymi programami nauczania. Baskijski publiczny system edukacji ustawodawstwo definiuje następująco: powinien być pluralistyczny, dwujęzyczny, demokratyczny, ma służyć społeczeństwu, dążyć do przeciwdziałania nierównościom i integrować różnorodność kulturową.
Uniwersytet w Sewilli chwali się 500- letnią historią i wysokim poziomem kształcenia. W imponujących, najstarszych obiektach uniwersyteckich mieściła się kiedyś Królewska Fabryka Cygar, w której pracowało nawet 4000 tysiące kobiet. Studenci z dumą opowiadają o sile andaluzyjskich kobiet, które szybko zaczęły walczyć o swoje prawa i godne życie. Szczególnie sympatycznym momentem wizyty były nasze wzmianki o Poli Negri, która zagrała w 1918 roku Carmen- sewilską pracownicę Fabryki Cygar. Niektórym młodym hiszpańskim nauczycielom nazwisko aktorki było dobrze znane! By podjąć naukę na uniwersytecie, należy zdać egzamin. Studia są płatne, a minimalny czas kształcenia nauczycieli to 4 i pół roku. Dodatkowo należy ukończyć kurs pedagogiczny.
Na zakończenie seminarium, wykład wygłosiła prof. Małgorzata Makiewicz z Uniwersytetu Szczecińskiego- „Logika i matematyka jako pomost pomiędzy kulturami”.
Hiszpania to piękny kraj z bogatymi złożami surowców, rozwiniętym przemysłem, wysokim eksportem produktów rolno- spożywczych, turystyką, różnorodną architekturą i ciekawą kulturą. Szczególnie miasta Andaluzji- Cordoba, Granada, Sewilla, Kadyks i Malaga przyciągają wpływami Maurów, starożytnymi amfiteatrami, dawnymi żydowskimi dzielnicami, islamsko- chrześcijańskimi świątyniami. W tak różnorodnym otoczeniu interkulturowa świadomość i współistnienie są proste i oczywiste. O swojej odrębności przypominają także tancerze Flamenco, którzy przekazują w ten sposób historię i tradycje Cyganów przybyłych do Andaluzji z Pendżabu. Taniec łączy rytmy arabskie, indyjskie i żydowskie w jedno charakterystyczne brzmienie, a gesty i ruchy ciała, a może przede wszystkim śpiew wyrażają emocje i poczucie osamotnienia.
Temat i program wizyty wpisały się w jeden z podstawowych kierunków polityki oświatowej państwa na bieżący rok szkolny– Wychowanie do wartości przez kształtowanie postaw obywatelskich i patriotycznych, a także w jeden z ośmiu rekomendowanych przez Kuratorium Oświaty w Bydgoszczy obszarów w pracy placówek doskonalenia zawodowego nauczycieli- Kształtowanie postawy poszanowania godności drugiego człowieka jako podstawy budowania właściwych relacji i klimatu szkoły, m.in. z wykorzystaniem umiejętności komunikacji.
Porozumienie i dialog, znajomość innych kodów kulturowych czy światopoglądów, wymiana doświadczeń i czerpanie z różnorodności, wzmacniają umiejętności społeczne i obywatelskie oraz ułatwiają funkcjonowanie w wielokulturowych środowiskach. W świecie pełnym nowych wyzwań, kształtowanie odpowiedzialnych i zaangażowanych w działania postaw pozwoli efektywniej współdziałać z innymi w tak ważnych dzisiaj kwestiach, jak np. zmiany klimatyczne, przeciwdziałanie nietolerancji, nienawiści czy społecznemu wykluczeniu. Kompetencje międzykulturowe to także dzisiaj ważna umiejętność na globalnym rynku pracy, gdzie absolwenci szkół pracują online w międzynarodowych zespołach, bądź w bezpośrednim otoczeniu migrantów np. z Ukrainy. Aby się mogli w nich odnaleźć, przygotowujmy ich do takiej przyszłości już w przedszkolach.
Z wielobarwnej i słonecznej Hiszpanii przywieźliśmy dużo uśmiechu, który w hiszpańskich szkołach jest wszechobecnyJ, a gościnnym andaluzyjskim nauczycielom zostawiliśmy zaproszenie do odwiedzenia naszego województwa z albumem promującym Kujawsko- Pomorskie i jego walory.
Opr. Dorota Łańcucka, KPCEN we Włocławku