Znani harcerze z Kujaw i Pomorza
Janina Bartkiewiczówna
Urodziła się 27 czerwca 1912 roku w Toruniu. W 1926 roku wstąpiła do II Drużyny Harcerek im. Dąbrówki przy Miejskim Gimnazjum Żeńskim. Przez cały okres międzywojenny działała w harcerstwie, angażując się zwłaszcza w działania drużyn wodnych. Za jej sprawą w Funce nad jeziorem Charzykowskim powstał Ośrodek Wodny Harcerek.
W czasie okupacji pracowała w Toruńskim Zakładzie Higieny, w którym wraz doktor Wandą Błeńską, przygotowywała i wysyłała paczki z lekarstwami i żywnością do więzień oraz obozów koncentracyjnych. Po wojnie została komendantką Pomorskiej Chorągwi Harcerek, ale w czasach stalinowskich zrezygnowała z działalności. Do harcerstwa powróciła, na jakiś czas, po 1956 roku.
Dziewięć lat później, ponownie, nawiązała współpracę z doktor Błęńską, w prowadzonym przez nią szpitalu dla trędowatych w Ugandzie. Przez 10 lat opiekowała się chorymi, samodzielnie wykonywała dla okaleczonych ludzi protezy, prowadziła ćwiczenia rehabilitacyjne.
Zmarła w 1975 roku. Jej imię nosi jedna z ulic Torunia.
Feliks Beszczyński
Urodził się 30 maja 1898 roku w Chełmży. Podczas nauki w szkole zawodowej w Toruniu należał do założycieli 1. Drużyny Skautowej im. Tadeusza Kościuszki. W okresie międzywojennym łączył pracę zawodową z działalnością w toruńskim i pomorskim harcerstwie.
W czasie okupacji, od wiosny do lipca 1943 roku, kiedy został aresztowany, stał na czele konspiracyjnej komórki Szarych Szeregów w Toruniu. Trafił do obozu koncentracyjnego Auschwitz, a stamtąd do obozu Mauthausen, skąd został w 1945 roku uwolniony przez wojska amerykańskie.
Wrócił do Torunia, ale nie działał już w harcerstwie. Zmarł 21 stycznia 1968 roku.
Antoni Bogdański
Urodził się 14 września 1891 roku w Maluszynie koło Radomska. W 1905 roku, w czasie nauki w gimnazjum w Warszawie wziął udział w strajku. By uniknąć szykan przeniósł się do Włocławka, gdzie zdał maturę i wstąpił do Wyższego Seminarium Duchownego. Studiował też teologię we Fryburgu. Tam w środowisku polskim zetknął się z ruchem skautowym. Po powrocie do kraju wykładał we włocławskim seminarium (był m.in. profesorem późniejszego Prymasa Tysiąclecia Stefana Wyszyńskiego) oraz działalność harcerską.
W 1922 roku został komendantem włocławskich harcerzy organizując m.in. liczne obozy (opracował model tzw. wychowania puszczańskiego – w kontakcie z przyrodą). W 1925 roku został Naczelnym Kapelanem ZHP. W związku z tym przeniósł się do Warszawy.
Chorował na gruźlicę, która wówczas była nieuleczalna. Zmarł 13 czerwca 1938 roku w Skulsku. Obecnie przy tamtejszym Sanktuarium Matki Boskiej Bolesnej działa Mauzoleum Harcerskie.
Stefan Bzdęga
Urodził się 25 maja 1903 roku w Gostyniu, tam też w czasie nauki szkolnej w 1918 roku założył zastęp skautów. Ukończył studia w Poznaniu i od 1933 roku pracował w Toruniu jako nauczyciel łaciny w Państwowym Gimnazjum i Liceum im. Mikołaja Kopernika. Cały czas działał w harcerstwie, m.in. w 1936 roku stanął na czele 6. Drużyny im. Zawiszy Czarnego (tzw. Czarnej Szóstki). 10 maja 1939 roku został komendantem Pomorskiej Chorągwi Harcerzy.
W czasie okupacji ukrywał się w Gostyniu. Po wojnie wrócił do Torunia i do harcerstwa. Pod koniec życia przeniósł się do Warszawy, gdzie zmarł 12 czerwca 1976 roku.
Tadeusz Cieplik
Urodził się 25 grudnia 1906 roku w Łabiszynie. Około roku 1920, wraz z rodzicami, przeprowadził się do Torunia, gdzie wstąpił do harcerskiej II Drużyny im. Mikołaja Kopernika.
Po ukończeniu szkół, w związku z pracą zawodową trafił między innymi do Chełmna, gdzie prowadził tamtejszy Hufiec Harcerzy. Po wybuchu II wojny światowej zakładał w Chełmnie Szare Szeregi. Aresztowany w 1943 roku, trafił do obozu koncentracyjnego Stutthof. Uciekł w czasie ewakuacji obozu w 1945 roku.
W 1945 r. wrócił do Chełmna, by w 1948 roku przenieść się do Bydgoszczy. Po wojnie działał w harcerstwie tylko do czasów stalinowskich. Zmarł w Bydgoszczy 24 maja 1984 roku.
Anna Dydyńska
Urodziła się 17 września 1902 roku w Warszawie. Tam też podczas nauki w gimnazjum wstąpiła do harcerstwa. Ukończyła medycynę. W 1937 roku wraz z mężem (pracownikiem kolei) przeniosła się do Torunia i rozpoczęła pracę w Szpitalu Miejskim. Jednocześnie weszła w skład Komendy Pomorskiej Chorągwi Harcerek.
W czasie okupacji została wciągnięta, przez harcmistrza Józefa Ratajczaka, komendanta Okręgu Pomorskiego Związku Walki Zbrojnej, do konspiracji. 2 lipca 1942 roku została aresztowana wraz z mężem. W więzieniu Anna, która była w ósmym miesiącu ciąży, urodziła córkę. Po brutalnym śledztwie małżonkowie zostali przewiezieni do obozu koncentracyjnego Stotthof, gdzie w wyniku tortur mąż zmarł.
Nie załamało to Anny, która nawiązała kontakt z innymi uwięzionymi harcerkami, organizując tajne nauczanie. A później, gdy została kierowniczką obozowego szpitala pomoc medyczną.
Po wojnie organizowała sanatorium przeciwgruźlicze w Otwocku oraz pracowała naukowo. W połowie lat 60. XX wieku weszła w skład komisji przy Polskiej Akademii Nauk, której celem było udokumentowanie udziału harcerek w walce z Niemcami. Zmarła w 1997 roku.
Jerzy Gołoński
Urodził się 13 września 1904 roku we Włocławku. Uczęszczał do szkół m.in. w Chełmnie i Toruniu, gdzie działał w harcerstwie. Działalność kontynuował w Grudziądzu, gdzie jako nauczyciel pracował w tamtejszym domu dziecka. W latach 1936-37 stał na czele Hufca Harcerzy w Grudziądzu.
W 1939 roku aresztowany i więziony w Forcie VII w Toruniu, po zwolnieniu wyjechał do Warszawy, gdzie włączył się do działalności konspiracyjnej. Prowadził internat dla sierot, w którym ukrywano przed Niemcami żydowskie dzieci. Był też dowódcą oddziału Szarych Szeregów w Otwocku.
Po 1945 roku dwukrotnie aresztowany przez służbę bezpieczeństwa, skazany na więzienie. Do harcerstwa powrócił po 1956 roku, w latach 1957-58 stał na czele Hufca Harcerstwa Toruń Miasto. Zmarł 28 sierpnia 1965 roku.
Jarosław Kowalski
Urodził się 20 czerwca 1902 roku w Korytach pod Krotoszynem. Z wykształcenia był nauczycielem. W 1929 roku rozpoczął pracę w Państwowym Seminarium Nauczycielskim Męskim w Toruniu, jednocześnie działając w harcerstwie. W 1930 roku został komendantem Hufca Męskiego w Toruniu.
W czasie wojny więziony najpierw na Pawiaku, a potem obozie koncentracyjnym Dachau, zastrzelony przez Niemców w czasie ewakuacji obozu w marciu 1945 roku.
Jadwiga Luśniakówna
Urodziła się 22 maja 1898 roku w Rzeszowie. W czasie nauki w tamtejszym Seminarium Nauczycielskim zaangażowała się w działalność harcerską. W 1927 roku przyjechała do Torunia. Pracę w Szkole Powszechnej nr 4 łączyła z działalnością w III Drużynie im. Królowej Jadwigi. Od 1928 do 1932 roku była komendantką Hufca Harcerek w Toruniu. W 1938 roku została kierowniczką doświadczalnej SP 8, w której prowadzono naukę metodami harcerskimi.
W 1939 roku poszukiwana przez Niemców wyjechała do Warszawy, gdzie m.in. z polecenia Szarych Szeregów była kierowniczką internatu dla dzieci, osieroconych przez rodziców, którzy zginęli w czasie wojny. W czasie Powstania Warszawskiego zorganizowała szpital, po zakończeniu walk trafiła do obozu koncentracyjnego Ravensbruck.
W 1945 roku na krótko wróciła do Torunia, po czym wyjechała do Gdańska, gdzie kontynuowała pracę pedagogiczną i działalność harcerską (z przerwą w czasach stalinowskich).
Zmarła 10 kwietnia 1988 w Gdańsku.
Teodora Maciejewska-Janke
Urodziła się 1 października 1915 roku w Poznaniu. W 1920 roku wraz z rodziną przeprowadziła się do Bydgoszczy. Tu w czasie nauki szkolnej w 1926 roku wstąpiła do 4. Bydgoskiej Drużyny Harcerskiej. Ukończyła Seminarium Nauczycielskie, i 1938 roku rozpoczęła pracę w Szkole św. Trójcy w Bydgoszczy, jednocześnie prowadząc działająca tam 11. Bydgoską Drużynę Harcerek.
Po wojnie została członkiem Komendy Bydgoskiej Chorągwi Harcerek, zorganizowała m.in. Dom Harcerza przy ul. Libelta. 3 maja 1946 roku została aresztowana przez służbę bezpieczeństwa za udział w manifestacji z okazji rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 Maja. Przez kolejne 10 lat, po uwolnieniu, nie miała pracy, nie mogła też działać w harcerstwie. Do obu swych pasji (nauczycielstwa i harcerstwa) powróciła w 1956 roku. Zmarła 29 grudnia 2011 roku w Bydgoszczy.
Bernard Myśliwek
Urodził się 11 marca 1909 roku w podtoruńskim Grębocinie. W czasie nauki Szkole Powszechnej nr 5 w Toruniu wstąpił w 1922 roku do 1. Toruńskiej Drużyny Harcerzy im. Tadeusza Kościuszki. W 1936 roku stanął na czele Wydziału Żeglarskiego Komendy Pomorskiej Chorągwi Harcerzy. Wtedy też przeprowadził się do Bydgoszczy, gdzie w obliczu nadciągającej wojny został przeszkolony do pracy wywiadowczej.
W 1939 roku rozpoczął tworzenie siatki konspiracyjnej na Pomorzu, której centrala znajdowała się w Toruniu. W maju 1940 roku przekształciła się ona w Komendę Pomorskiej Chorągwi Szarych Szeregów „Ul Lina”. Rozszerzał siatkę na Chojnice oraz Gdańsk i Gdynię. Został aresztowany przez gestapo 29 września 1942 r. Poddany okrutnemu śledztwu, w obawie by nie wydać konspiratorów, popełnił samobójstwo.
Benedykt Porożyński
Urodził się 12 marca 1909 roku w Toruniu. Podczas nauki w Gimnazjum Klasycznym w Chełmnie wstąpił do 2. Chełmińskiej Drużyny Harcerzy im. gen. Józefa Hallera. Ukończył Akademię Handlową w Poznaniu, zamieszkał w Gdyni, tam też stał na czele miejscowego Hufca Harcerzy.
Był pomysłodawcą i organizatorem Harcerskiego Batalionu Obrony, który walczył w 1939 roku z Niemcami. Wstąpił do konspiracji, gdzie otrzymał zadanie zorganizowania Pomorskiej Chorągwi Szarych Szeregów. Współtworzył komórki („Ule”) w: Toruniu, Świeciu, Bydgoszczy, Chełmnie, Gdyni, Chojnicach.
Został aresztowany przez gestapo 19 lipca 1943 roku. Po trzymiesięcznym śledztwie trafił do obozu koncentracyjnego Stutthof. W styczniu 1945 roku podczas ewakuacji obozu opiekował się ciężko chorym bratem Czesławem. Sam zaraził się tyfusem. Zmarł 18 marca 1945 roku. W 1969 roku Szczep Harcerski przy SP 27 i Drużyna Harcerska przy SP 13 w Gdyni przyjęły jego imię.
Władysław Sieradzki
Urodził się 6 czerwca 1907 roku we Włocławku. Tam ukończył szkołę powszechną i gimnazjum, angażując się w działalność harcerską. Również w Toruniu, gdzie pracował później jako księgowy w jednym z banków, nie zerwał związków z harcerstwem. Pełniąc nawet przez pewien czas obowiązki komendanta Chorągwi Pomorskiej.
W 1939 roku i na początku 1940 tworzył struktury Szarych Szeregów na Pomorzu i kierował nimi w Toruniu. Aresztowany w 1940 roku, trafił rok później do obozu koncentracyjnego w Auschwitz i tam zginął 1 lipca 1941 r.
Roman Truszczyński
Urodził się 22 października 1902 roku w Toruniu. W 1917 oku był współzałożycielem I Drużyny Skautowej im. Tadeusza Kościuszki w Toruniu. Po jej rozwiązaniu przez wojskowe władze niemieckie nie zaprzestał działalności i podjął współpracę z Polską Organizacją Wojskową. Nielegalnie przekroczył granicę by wziąć udział w 1919 roku w Powstaniu Wielkopolskim. Jesienią tego roku wrócił do Torunia i stanął na czele nowo powstałej V Drużyny im. ks. Józefa Poniatowskiego.
W okresie międzywojennym działał w toruńskim i pomorskim harcerstwie. Organizował między innym ZHP na terenie Wolnego Miasta Gdańska. W 1939 roku został aresztowany przez Niemców, ale udało mu się uciec. Wyjechał do Warszawy.
Po 1945 roku działał w harcerstwie na Wybrzeżu. Zmarł 7 sierpnia 1978 roku w Gdańsku.
Jan Wierzejewski
Urodził się 4 grudnia 1884 roku w Poznaniu. W sierpniu 1917 roku założył w Bydgoszczy I Drużynę Skautów im. Stanisława Staszica, której członków szkolił do walki z pruskim zaborcą. Powstaniec Wielkopolski. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości wrócił do Poznania, nie zaprzestając działalności w harcerstwie. Zmarł 14 października 1937 roku w Poznaniu.
Jego imię nosi jedna ulic Bydgoszczy. W 1997 roku 121. Bydgoska Drużyna Harcerzy „Rotury” nosi imię Jana Wierzejskiego.
Teofil Woźnicki
Urodził się 21 grudnia 1898 w Janoszewku na Kujawach. W 1910 roku rozpoczął naukę w Szkole Handlowej we Włocławku, gdzie wstąpił do konspiracyjnej Drużyny Skautowej im. Kazimierza Pułaskiego. 12 listopada 1918 roku brał udział w rozbrajaniu Niemców we Włocławku. Walczył w wojnie polsko-bolszewickiej 1920 roku, podczas obrony Włocławka stracił rękę.
Przez cały okres międzywojenny działał we włocławskim harcerstwie, był m.in. komendantem chorągwi. W 1939 roku uczestniczył w obronie Włocławka. Aresztowany po wkroczeniu Niemców, zwolniony po miesiącu, przystąpił do organizowania podziemnych struktur harcerskich. Ponownie aresztowany w maju 1940 roku trafił do obozu koncentracyjnego w Dachau, gdzie zmarł 3 marca 1941 roku.
W 1978 roku na terenie klasztoru Franciszkanów we Włocławku umieszczono tablicę poświęconą Woźnickiemu i włocławskim harcerzom poległym w czasie wojny. A w 1991 roku obok odsłonięto pomnik Szarych Szeregów.
Teodor Żuchowski
Urodził się w 11 listopada 1899 w Toruniu. W Miejskiej Szkole Katolickiej dla Chłopców, którą ukończył w 1913 roku, zetknął się ze skautingiem. Latem 1917 roku należał do założycieli I Drużyny Skautowej im. Tadeusza Kościuszki w Toruniu. Mimo że w sierpniu 1918 roku niemieckie władze zakazały działalności skautowej nie przerwał aktywności. Na początku 1919 roku przekroczył zieloną granicę z Wielkopolską by zaciągnąć się do polskiego wojska. Do Torunia wrócił z armią Hallera rok później i powrócił też do skautingu, które zyskało już w tym czasie polską nazwę harcerstwa.
W okresie międzywojennym należał do władz harcerstwa w Toruniu na Pomorzu i Wielkopolsce. Po wybuchu II wojny światowej poszukiwany przez gestapo wyjechał do Włocławka, pracował m.in. w jako zecer w drukarni biskupiej. Po 1945 roku pozostał we Włocławku. Po 1958 roku wrócił do harcerstwa, min. jako wizytator chorągwi, a później instruktor komendy hufca ds. ruchu przyjaciół harcerstwa. Zmarł 26 listopada 1969 roku we Włocławku.
Na podstawie „Harcerskiego słownika biograficznego”, tomy I-IV, Warszawa 2006-2016