Pomnik Pamięci Ofiar Zbrodni Pomorskiej 1939

Bydgoszcz – Dolina Śmierci

Największe więzienie dla Polaków w Bydgoszczy, Niemcy urządzili jesienią 1939 roku, w koszarach 15. Pułku Artylerii Lekkiej przy ul. Gdańskiej.

Początkowo egzekucji dokonywano w Tryszczynie i Borównie. Następnie Niemcy na miejsce zbiorowych mordów wybrali wąską i krętą dolinę, leżącą pomiędzy drugim a trzecim wzniesieniem Wzgórz Miedzyńskich, w ówczesnym Fordonie (dziś włączonym w granice Bydgoszczy). Pierwszą egzekucję w „Dolinie Śmierci” przeprowadzono 10 października 1939 r. Kolejne odbywały się aż do 26 listopada 1939 r.

Podczas ekshumacji przeprowadzonej w 1947 r. wydobyto szczątki 306 ciał, które pochowano na cmentarzu honorowym na Wzgórzu Wolności w Bydgoszczy. Historycy nie są w stanie ustalić ile dokładnie osób zostało zamordowanych w „Dolinie Śmierci”, nie odnaleziono żadnych udokumentowanych źródeł. Najbardziej prawdopodobna liczba ofiar zbrodni fordońskiej wynosi od 1200 do 1400 Polaków.

Historycy uważają, że w egzekucjach w „Dolinie Śmierci” zginęli: co drugi nauczyciel szkół średnich, co trzeci duchowny, około 15 procent nauczycieli szkół powszechnych, lekarzy oraz prawników z Bydgoszczy i okolic. 11 listopada 1939 roku Niemcy rozstrzelali tam również Leona Barciszewskiego, przedwojennego prezydenta Bydgoszczy.

Od 1947 r. „Dolina Śmierci” jest miejscem odbywania – początkowo potajemnych – nabożeństw Drogi Krzyżowej ku czci pomordowanych. Po wizycie papieża Jana Pawła II w Bydgoszczy w 1999 r. i jego apelu o „upamiętnienie męczenników naszych czasów”, powstały w „Dolinie Śmierci” stacje „Drogi Krzyżowej – Golgoty XX wieku”. Pierwszą poświęcono w 2004 r., ostatnia została ukończona w 2009 r. Stacja XII (śmierć na krzyżu) ma formę 24-metrowej ściany, której najważniejszym elementem jest wizerunek Chrystusa Zwycięskiego w ażurowym krzyżu otoczonym przez mniejsze, symbolizujące męczenników z „Doliny Śmierci”.