PORTAL INFORMACYJNY URZĘDU MARSZAŁKOWSKIEGO WOJEWÓDZTWA KUJAWSKO-POMORSKIEGO W TORUNIU

Służba Górznieńsko-Lidzbarskiego Parku Krajobrazowego rozpoczęła zasadniczą część VIII Międzynarodowego Spisu Bociana Białego. GLPK prowadzi spis na terenie czterech gmin województwa kujawsko-pomorskiego tj. gm. Górzno, Brzozie, Bartniczka i Świedziebnia. Z wykorzystaniem terenowej karty obserwacji, pracownicy odnotowują sposób zajęcia gniazd, ich stan, usytuowanie, sukces lęgowy – liczbę młodych, obecność obrączek itp. Wszystko zgodnie z wytycznymi przekazany od koordynatora ogólnopolskiego i wojewódzkiego. Prace terenowe potrwają do połowy lipca.

Populacja bociana białego stanowi fascynujący przykład działań na rzecz ochrony i przywracania gatunków ptaków na przestrzeni ostatnich kilkuset lat, zarówno w Europie, jak i na świecie. W Europie zachodniej, szczególnie w XIX i XX wieku, populacja bociana białego uległa znacznemu spadkowi z powodu utraty siedlisk, intensyfikacji rolnictwa, uprzemysłowienia, polowań oraz innych czynników antropogenicznych (w Szwajcarii w 1948 r. nie było już ani jednej pary lęgowej bociana białego). Jednakże, dzięki wprowadzeniu przepisów ochrony, programów reintrodukcji oraz edukacji społecznej na temat wartości tych ptaków dla ekosystemu, populacja bociana białego w Europie zaczęła powoli wzrastać. Programy ochrony i reintrodukcji w Europie doprowadziły do wznowienia gniazdowania bociana białego w Holandii, Belgii, Szwajcarii i Szwecji.

Bocian biały jest interesującym przykładem gatunku synantropijnego, czyli takiego, który potrafi przystosować się do życia w bliskim sąsiedztwie ludzi i korzystać z ich siedlisk. Z powodzeniem potrafi czerpać korzyści płynące z bliskiego sąsiedztwa ludzi, szukając pożywienia na pastwiskach i polach uprawnych. W rezultacie gatunkowi zagrażają niektóre działania człowieka, takie jak postępująca urbanizacja, melioracje, zanieczyszczenie środowiska czy rozwój infrastruktury. Ochrona siedlisk naturalnych oraz edukacja ekologiczna społeczeństwa na temat wartości tych ptaków i ich potrzeb są kluczowe dla  zapewnienia przetrwania i rozwoju populacji bocianów białych na świecie i w Polsce.

Obecnie na zachodzie Europy populacja bociana białego powoli rośnie. Tam młode ptaki mają również większe szanse na przeżycie, ponieważ nie migrują do Afryki Zachodniej i Bliskiego Wschodu, tylko do Hiszpanii, gdzie zimują odżywiając się np. rakami. Polskie bociany mają znacznie dłuższe trasy wędrówek, a zatem większą śmiertelność. Wśród młodych bocianów ok. 80 proc. ginie w pierwszym roku życia. Jak obserwują badacze, część z nich zaraz po opuszczeniu naszego kraju. Ptaki  giną porażone prądem na liniach średniego i wysokiego napięcia siadając na niezabezpieczonych słupach energetycznych w Słowacji, Węgrzech, Rumuni i na wysypiskach śmieci w Bułgarii. Polska populacja bociana białego kurczy się. W niektórych krajach obserwuje się także przypadki umyślnego okrucieństwa wobec bocianów ze strony ludzi, którzy traktują je jak obiekty łowieckie lub przedmioty do zabawy, prowadząc do cierpienia i zmniejszenia populacji tych ptaków, szczególnie w okresie migracji. W Afryce bociany zabijano z głodu lub w celu urozmaicenia jadłospisu. O ile tam, polowania służyły i służą konsumpcji, o tyle w krajach Bliskiego Wschodu, gdzie mimo istniejących zakazów, ptaki te zabija się w innych celach. W Libanie strzelanie do pelikanów, bocianów, żurawi i ptaków drapieżnych stało się nowym sportem narodowym. Zabite zwierzęta są traktowane jako trofea – ich wielkość i liczba mają świadczyć o statusie i sprawności myśliwego. Wprawdzie w 1995 r. przyjęto tam prawo zakazujące zabijania tych ptaków, lecz pozostaje ono martwe – każdego roku słychać o tysiącach uśmierconych zwierząt.

W Polsce, w czasach historycznych zdarzało się, że bocian biały był niekiedy źródłem pożywienia dla człowieka. Literatura dotycząca 1. Rzeczypospolitej jednoznacznie wskazuje jednak, że bociany spożywano jedynie wyjątkowo. Można powiedzieć, że był ku temu swoisty zakaz kulturowy, być może sięgający nawet czasów pogańskich. Myśliwy który zabijał bociana był źle postrzegany społecznie, przypisywano mu fałsz i sprowadzanie nieszczęść. W polskiej symbolice ludowej bocian biały odgrywał niezwykle ważną rolę, będąc symbolem płodności, szczęścia i harmonii z przyrodą. Od wieków, dzięki swoim powrotom z dalekich podróży, bociany białe były postrzegane jako istoty przynoszące radość i nadzieję. Ich obecność na dachach i w okolicach wsi uważano za znak pomyślności i dobrobytu dla mieszkańców. Gniazdo w pobliżu gospodarstwa miało chronić jego mieszkańców przed nieszczęściami i przynosić błogosławieństwo. W wielu polskich powieściach, filmach, a przede wszystkim wierszach spotykamy się z bocianami, z echami dawnych wierzeń i mitów na ich temat (motyw pojawia się w utworach takich wieszczy jak chociażby Cyprian Kamil Norwid czy Adam Mickiewicz). Warto wspomnieć, że pióra bocianie stały się również elementem wyposażenia słynnej polskiej jazdy – husarii. Dzisiaj bocian biały w kraju nad Wisłą nadal jest symbolem nadziei, miłości do natury i związku z tradycją. Jego obserwacja podczas wiosennych migracji wciąż wzbudza zachwyt i radość, przypominając nam o niezwykłym pięknie i bogactwie polskiej przyrody oraz o znaczeniu harmonii między człowiekiem, a światem naturalnym.

W Polsce bocian biały od 1952 r. znajduje się pod ochroną prawną. Mimo podejmowanych działań, gatunek ten cały czas wymaga monitoringu i czynnej ochrony, zwiększającej jego możliwości lęgowe. Co dziesięć lat Polska uczestniczy w Międzynarodowym Spisie Bociana Białego. Spis obejmuje możliwie wszystkie gniazda bociana białego, na całym obszarze występowania tego gatunku (Europa, Azja i Afryka Północna). Dzięki przedsięwzięciu możemy poznać aktualny stan populacji bociana (z podziałem na państwa i regiony), a także porównać dane z lat ubiegłych. Ostatni cenzus odbył się w 2014 roku. W całej Polsce udało się wtedy zebrać dane pozwalające na oszacowanie populacji bociana białego ok. 45 tys. par. W tegoroczny VIII Międzynarodowy Spis Bociana Białego aktywnie włączyły się wszystkie parki krajobrazowe województwa kujawsko-pomorskiego, które realizują działania terenowe, informacyjne oraz edukacyjne w ramach wspólnej wojewódzkiej akcji „VIII Spisu Bociana Białego w Parkach Krajobrazowych Województwa Kujawsko-Pomorskiego”

Autor:

Ilona Wiśniewska – Górznieńsko-Lidzbarski Park Krajobrazowy