Zbrodnia pomorska – wspólnie zapełniamy karty księgi pamięci
W naszym regionie wciąż żywa jest pamięć o dziesiątkach tysięcy polskich cywili, bestialsko zamordowanych przez niemieckich okupantów w pierwszych miesiącach drugiej wojny światowej. Zapełniamy karty poświęconej im księgi pamięci. Przez najbliższe dwa tygodnie księga jest wystawiona w parafii w Papowie Biskupim (powiat chełmiński). Wcześniej była wyłożona w chełmińskiej farze, w Unisławiu, Kijewie Królewskim i w Grzybnie.
W powiecie chełmińskim zidentyfikowano ponad 20 miejsc kaźni z tamtego okresu. Tylko we wsi Klamry w październiku i listopadzie 1939 w zbiorowych egzekucjach rozstrzelano 3 tysiące osób. Zbiorowe mogiły odnaleziono w miejscowościach:
- Bągart, gmina Kijewo Królewskie
- Dąbrowa Chełmińska
- Dorposz Szlachecki, gmina Kijewo Królewskie
- Gorzuchowo, gmina Stolno
- Klamry, gmina Chełmno
- Kornatowo, gmina Lisewo
- Lisewo
- Łyniec, gmina Stolno
- Małe Czyste, gmina Stolno
- Małe Łunawy, gmina Chełmno
- Nowe Dobra, gmina Chełmno
- Ostrów Świecki, gmina Chełmno
- Paparzyn, gmina Stolno
- Płutowo, gmina Kijewo Królewskie
- Pniewite, gmina Lisewo
- Podwiesk, gmina Chełmno
- Raciniewo, gmina Unisław
- Robakowo, gmina Stolno
- Starogród, gmina Chełmno
- Wabcz, gmina Stolno
- Wielkie Łunawy, gmina Chełmno
Ziemia z tych miejsc została wmurowana w pomnik Pamięci Ofiar Zbrodni Pomorskiej 1939.
- Zobacz też Pamięci ofiar zbrodni w Klamrach
Jesienią 1939, wkrótce po napaści Niemiec na Polskę, najeźdźcy przystąpili do ludobójczej akcji „odpolszczania” tej części polskich ziem, którą przyłączono do III Rzeszy. Zaplanowane jeszcze przed wybuchem wojny i przeprowadzone według przygotowanych zawczasu list proskrypcyjnych masowe rozstrzeliwania ludności cywilnej, przede wszystkim inteligencji oraz osób zaangażowanych w umacnianie polskości, pochłonęły dziesiątki tysięcy istnień. Do największych zbrodni doszło na terenie przedwojennego województwa pomorskiego – liczbę ofiar, wśród których były też kobiety i dzieci, szacuje się na co najmniej 30 tysięcy. Sprawcami mordów byli sąsiedzi ofiar – miejscowi Niemcy zrzeszeni w organizacji Selbstschutz Westpreussen, nadzorowani przez SS. Większość z nich uniknęła odpowiedzialności.
Pomnik Pamięci Ofiar Zbrodni Pomorskiej 1939 stanął w Toruniu. – Jesteśmy im winni tę pamięć. Wszystkich bowiem skazano na śmierć na podstawie jednego oskarżenia – za to, że tu, na Pomorzu Nadwiślańskim i Kujawach, Kaszubach, Krajnie i Pałukach, Ziemi Kociewskiej, Borowiackiej i Michałowskiej, Ziemi Chełmińskiej i Dobrzyńskiej, byli Polakami i swojej Ojczyźnie służyli. Nie ma miejsca, nie ma rodziny na naszej ziemi, które ominęłaby hekatomba niemieckiej okupacji – barbarzyństwo faszystowskiej ideologii, nienawiść i zdrada sąsiadów – mówił podczas ceremonii jego odsłonięcia (6 października) marszałek Piotr Całbecki.
Księgę pamięci po raz pierwszy wystawiliśmy właśnie podczas uroczystości pod pomnikiem. Wpisów do niej dokonali wówczas honorowi goście tego wydarzenia – potomkowie pomordowanych. Niektóre z tych wpisów mają charakter bardzo osobisty, do innych dołączono dokumenty lub fotografie. Następnie księga została wyłożona w:
- parafii pw. Wniebowzięcia NMP w Chełmnie (fara),
- parafii pw. św. Wawrzyńca w Kijewie Królewskim,
- parafii św. Bartłomieja Apostoła w Unisławiu.
- parafii św. Michała Archanioła w Grzybnie.
Obecnie wpisów w księdze można dokonywać w parafii św. Mikołaja w Papowie Biskupim, gdzie będzie wyłożona do 12 maja. Później trafi też do innych miejscowości, w których wciąż żywa jest pamięć o tamtej traumie. Będziemy o tym informować.
Linki do interesujących zasobów poświęconych tematyce zbrodni pomorskiej:
- Muzeum Piaśnickie
- Regionalna Grupa Popularyzacji Mikrohistorii
- Instytut Filmowy Unisławskiego Towarzystwa Historycznego
- Instytut Pamięci Narodowej: Zapomniani kaci Hitlera, publikacja
- Instytut Pamięci Narodowej: Zapomniani kaci Hitlera, wystawa online
- Instytut Pamięci Narodowej: Zbrodnia Pomorska 1939, broszura
- Instytut Pamięci Narodowej: Wydarzenia nienazwane nie istnieją – zapis debaty naukowej w Collegium Humanisticum UMK
Beata Krzemińska
rzecznik prasowa Urzędu Marszałkowskiego
30 kwietnia 2019 r.