Rzeźby wybitnego prymitywisty w Muzeum Etnograficznym
Muzeum Etnograficzne w Toruniu wzbogaciło się o niezwykłą kolekcję składającą się z 46 rzeźb autorstwa Józefa Soboty (1984-1979), rzeźbiarza ze wsi Regut w województwie mazowieckim, uznawanego za jednego z najwybitniejszych polskich prymitywistów i wybitną indywidualność artystyczną w dziedzinie sztuki ludowej. Powstaniu kolekcji towarzyszy niezwykle interesująca historia.
Kolekcja została zgromadzona w latach 1973-1976 przez doktora medycyny Andrzeja Michała Ziemowita Korsaka z Warszawy (1927-1999), znanego lekarza i polskiego pioniera walki z nałogiem nikotynowym. To od jego syna, Michała Bartłomieja Korsaka, Muzeum Etnograficzne w Toruniu zakupiło kolekcję w 2019 r. Rzeźby oglądać można na wirtualnej wystawie
Józef Sobota zaczął rzeźbić w wieku 78 lat, kiedy został unieruchomiony przez chorobę nóg. Impulsem był sen – miał wyzdrowieć, jeśli zrealizuje wolę Bożą: wyrzeźbi i rozmieści we wsi kilka kapliczek. Jego kapliczki wotywne, odbiegające od kanonu estetyki ludowej i przyjętej tradycyjnej ikonografii religijnej, nie spotkały się z aprobatą miejscowego księdza i mieszkańców Regut, często były niszczone. Jedną z nich zauważył, przejeżdżając przez tę miejscowość, etnograf profesor Marian Pokropek. Za jego sprawą twórczością Soboty zainteresował się także kolekcjoner Ludwik Zimmerer, twórca jednej z największych polskich kolekcji sztuki ludowej i nieprofesjonalnej. Postanowił pomóc artyście, przywożąc do niego wybitnego lekarza, swojego sąsiada, Andrzeja Korsaka.
To właśnie Korsak stał się „człowiekiem przysłanym przez Boga”, który sprawił, że rzeźbiarz zaczął chodzić. Za bezpłatną pomoc i przywożone leki był obdarowywany „dziadkowymi” rzeźbami, bo tak nazywano artystę w rodzinie Korsaków. Za życia Andrzeja Korsaka zdobiły jego warszawskie mieszkanie. Po śmierci lekarza stały się własnością jego syna, Michała Bartłomieja Korsaka, mieszkańca woj. kujawsko-pomorskiego, który zaoferował sprzedaż tego cennego zbioru Muzeum Etnograficznemu w Toruniu.
Józef Sobota stał się znanym artystą dzięki swoim rzeźbom-kapliczkom. Jego technika rzeźbienia, ze względu na ograniczoną sprawność rąk wskutek ciężkiej pracy na roli, była prosta. Pozwoliła mu jednak wykreować własny niepowtarzalny styl. Artysta rzeźbił w drewnie lipowym najczęściej pozostawiając kapliczki niemalowane. Stworzył przy tym własny system znaków do zaznaczania postaci czy całych przedstawień. Pierwsze kapliczki wotywne miały formę zadaszonych skrzyneczek mieszczących deskę z płaskorzeźbami świętych. W kolekcji Andrzeja Korsaka znalazły się głównie kapliczki o słupowatym kształcie, przeznaczone do wnętrz mieszkalnych, pokryte z każdej strony płaskorzeźbami, wykonywane przez Sobotę pod wpływem miejskiego odbiorcy. Zbiór wzbogacają też prace o tematyce świeckiej nawiązujące do życia dawnej wsi – rzeźby pastuszków, muzykantów, zwierząt.
Kolekcja, 40 lat po śmierci artysty, stanowi unikat na rynku dzieł sztuki, dzięki niej w znaczący sposób wzrósł prestiż toruńskich zbiorów sztuki ludowej i nieprofesjonalnej. Została uchroniona przed rozproszeniem, znalazła właściwą opiekę konserwatorską i stała się ogólnodostępnym dobrem narodowym.
Zakup kolekcji rzeźb Józefa Soboty (1894-1979) artysty ludowego ze wsi Regut, w woj. mazowieckim dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego (w ramach programu „Kolekcje muzealne 2019”) i z budżetu samorządu województwa kujawsko-pomorskiego. Kuratorem projektu jest Bożena Olszewska, kierownik Działu Sztuki i Estetyki Muzeum Etnograficznego w Toruniu.
Muzeum Etnograficzne w Toruniu
17 października 2019 r.
