Ojcowie niepodległości Pomorza i Kujaw
Jan Biziel
Urodzony w 1858 r. w Osiecznej w Wielkopolsce; lekarz; w 1918 r. wybrany na prezesa Polskiej Rady Ludowej w Bydgoszczy, aktywnie zabiegał o powrót Bydgoszczy do Polski; w trakcie powstania wielkopolskiego udzielał pomocy rannym powstańcom; w latach 1921–1922 stał na czele bydgoskiej Rady Miejskiej. Zmarł w 1934 r. w Bydgoszczy (źródło: IPN „Powrót Pomorza i Kujaw do Polski 1918-1920).
kpt. Paweł Cyms
Urodzony w 1894 r. w Pawłowie k. Gniezna; członek Polskiej Organizacji Wojskowej; uczestnik powstania wielkopolskiego – wyzwalał Gniezno, pod jego komendą powstańcy zajęli część Kujaw Zachodnich: Trzemeszno, Mogilno, Strzelno, Kruszwicę i Inowrocław; walczył w III powstaniu śląskim i wojnie obronnej w 1939 r.; żołnierz Armii Krajowej. Zmarł w 1949 r. w Bystrej k. Bielska-Białej (źródło: IPN „Powrót Pomorza i Kujaw do Polski 1918-1920).
gen. Józef Dowbor – Muśnicki
Urodzony w 1867 r. Józef Dowbor – Muśnicki swą karierę wojskową rozpoczął w armii carskiej. Walczył na froncie już podczas wojny mandżurskiej w latach 1904-1905. Od tamtej pory systematycznie awansował i w 1914 r. uzyskał stopień pułkownika. Podczas I wojny światowej wykazał się skutecznością i umiejętnościami w zmaganiach z Austriakami, co spowodowało, że po wybuch rewolucji lutowej nowa władza powierzyła mu dowodzenie I Korpusem Polskim. Po wybuchu rewolucji październikowej usiłował zachować neutralność sił polskich wobec konfliktu między kontrrewolucyjnymi białymi a bolszewikami. Po traktacie brzeskim, wobec braku wsparcia Rady Regeneracyjnej, zmuszony był złożyć broń. 6 stycznia 1919 r. otrzymał wezwanie od organizatorów powstania wielkopolskiego do objęcia dowództwa nad zbrojnym zrywem. Przybywszy do Poznania, rozpoczął przekształcanie sił powstańczych w regularne wojsko. Dzięki jego talentom organizacyjnym udało się przygotować linię obrony i powstrzymać niemiecka ofensywę. Generał planował również rozszerzenie powstania na południowe Pomorze. Opracowane plany zakładały przeniesienie walk na tereny powiatów lubawskiego, brodnickiego i południowych Kaszub. Zawarcie rozejmu 16 lutego 1919 r. oraz krwawe incydenty w Świeciu i Toruniu zmusiły Dowora-Muśnickiego do zawieszenia realizacji tych planów. W okresie międzywojennym był jednym z krytyków sanacyjnej władzy. Zmarł w 1937 r. (źródło: Kujawsko-Pomorski Kalendarz Historyczny 2020)
płk Wojciech Józef Gromczyński
Urodzony w 1861 r.; przed I wojną światową żołnierz armii rosyjskiej; od 1919 r. dowódca garnizonu włocławskiego; w sierpniu 1920 r., w trakcie ataku bolszewików, dowodził obroną Włocławka. Zmarł w 1937 r. we Włocławku (źródło: IPN „Powrót Pomorza i Kujaw do Polski 1918-1920).
gen. Józef Haller
Pochodzący z galicyjskich Jurczyc Józef Haller wywodził się z rodziny o silnych patriotycznych tradycjach. Zarówno ojciec, jak i dziadek od strony matki byli uczestnikami wcześniejszych przegranych zrywów narodowych. Będąc wiernym tradycji, po tym jak rozpoczął służbę w armii austro-węgierskiej, objął w 1914 r. dowodzenie nad 3. pułkiem, a rok później nad drugą brygadą Legionów Polskich. 15 lutego 1918 r., protestując przeciwko postanowieniom traktatu brzeskiego, wraz z podkomendnymi przebił się przez front austriacko-rosyjski pod Rarańczą i połączył się z innymi polskimi formacjami w Rosji, gdzie następnie toczył walkę z niemieckimi siłami. Przedostawszy się przez Murmańsk do Francji, rozpoczął kompletowanie nowej formacji zbrojnej, jaka miała walczyć u boku państw Endety. Do odroczonej Polski przybył w roku 1919 i początkowo służył na froncie polsko-ukraińskim. W październiku 1919 r. powierzono mu dowództwo Frontu Pomorskiego, utworzonego w celu pokojowego i planowanego zajęcia Pomorza. 18 stycznia 1920 r. doprowadził do przejęcia Torunia przez oddziały polskie. Jego niewątpliwym sukcesem było sprawne przejęcie Pomorza z rąk niemieckich uwieńczone uroczystościami 10 lutego: symbolicznymi zaślubinami Polski z morzem. Nie był to jednak koniec zaangażowania militarnego generała na ziemiach obecnego województwa kujawsko-pomorskiego. Podczas wojny polsko-bolszewickiej dowodził on (od sierpnia 1920) Frontem Północnym, mającym obronić Kujawy i byłą dzielnicę pruską przed bolszewicką nawałą. W okresie międzywojennym dystansował się od środowiska piłsudczyków, z którymi z czasem popadła w otwarty konflikt. Po wybuchu II wojny światowej współtworzył rząd na uchodźstwie. Zmarł w 1960 r. Londynie. (źródło: Kujawsko-Pomorski Kalendarz Historyczny 2020)
Franciszek Kręcki
Urodzony na Kaszubach, polski działacz narodowy z Gdańska. Absolwent gimnazjum w Chełmnie, studiował prawo na uniwersytetach niemieckich w Królewcu, Berlinie i Heidelbergu. Przed 1914 r. jako jeden z nielicznych Polaków prowadził działalności bankową i gospodarczą w zdominowanym prze Niemców Gdańsku. W czasie I wojny światowej służył w armii pruskiej, po jej zakończeniu wrócił do Gdańska i wszedł w skład działającej tam Rady Delegatów Robotniczych i Żołnierskich jako delegat ludności polskiej. Wybrany do Polskiego Sejmu Dzielnicowego ściśle współpracował z powstałą w Poznaniu Naczelną Radą Ludową. Po powrocie do Gdańska stanął na czele wydziału finansowego Podkomisariatu NRL i zaangażował się w tworzenie struktur Organizacji Wojskowej Pomorza. Po wybuchu powstania wielkopolskiego był orędownikiem jego rozszerzenia na obszary pomorskie. W okresie międzywojennym aktywizował polskie przedsięwzięcia gospodarcze na terenie Wolnego Miasta Gdańsk, a także działał na rzecz gdańskiej Polonii, m. In. prezesując gdańskiemu oddziałowi Związku Harcerstwa Polskiego. Po wybuchu wojny w 1939 r. uwięziony przez Niemców, rozstrzelany w obozie koncentracyjnym w Stutthof. (źródło: Kujawsko-Pomorski Kalendarz Historyczny 2020)
Stefan Łaszewski
Stefan Łaszewski był pierwszym wojewodą pomorskim po przyłączeniu regionu do Polski. Pochodził z rodziny ziemiańskiej. W czasach nauki w Chełmnie związał się z tajnym ruchem patriotycznym. Po skończeniu studiów prawniczych otworzył w Grudziądzu kancelarie adwokacką. Wielokrotnie występował jako obrońca w procesach polaków oskarżonych przez władze pruskie o promowanie polskości. Współtworzył polskie życie narodowe w Grudziądzu i regionu. Uczestniczył w działalności Towarzystwa Gimnastycznego ”Sokół” i Towarzystwa Śpiewaczego „Lutnia”, był członkiem Towarzystwa Pomocy Naukowej dla Młodzieży z siedzibą w Chełmnie i Towarzystwa Naukowego w Toruniu. W 1918 r. został członkiem Naczelnej Rady Ludowej w Poznaniu. Z jej ramienia stał się szefem Podkomisariatu NRL w Gdańsku. Jesienią 1919 r. został mianowany na wojewodę pomorskiego i szefa powstającego Urzędu Województwa Pomorskiego z siedzibą w Toruniu. W odrodzonej Polsce zwolennik endecji, po zakończeniu urzędowania w Toruniu mianowany na sędziego Najwyższego Trybunału Administracyjnego w Warszawie. Zmarł w stolicy w 1924 r. (źródło: Kujawsko-Pomorski Kalendarz Historyczny 2020)
Józef Piłsudski
Był przywódcą Organizacji Bojowej Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS) oraz inicjatorem powstania tajnego Związku Walki Czynnej i Związku Strzeleckiego; obie organizacje stały się podstawą dla utworzonych w 1914 r. brygady Legionów Polskich. Równolegle do nich Piłsudski powołał konspiracyjną Polską Organizację Wojskową (POW). W 1917 r. wraz z legionistami odmówił złożenia przysięgi na „wierne braterstwo boni z wojskami Niemiec i Astro-Węgier”, co było powodem aresztowania go przez Niemców i osadzenia w twierdzy magdeburskiej. 10 listopada 1918 r. wrócił do Warszawy, a w kolejnych dniach (11-14 listopada) objął wojskową i polityczną władzę zwierzchnią w kraju. 16 listopada wysłał do światowych przywódców telegram notyfikujący powstanie państwa polskiego. 20 lutego 1919 r. objął urząd Naczelnika Państwa, który miał sprawować do wyborów. Dowodził polskimi siłami zbrojnymi w walkach o Małopolskę Wschodnią z Ukraińcami i wojnie polsko-sowieckiej 1919 – 1920 r. W tym czasie stał na czele Rady Obrony Państwa. Był jednym z głównych autorów zwycięstwa w bitwie warszawskiej i bitwie niemeńskiej (źródło: IPN „Ojcowie Niepodległości”).
Otton Steinborn
Urodzony w 1868 r. w Nowym Suminie w Borach Tucholskich w rodzinie niemieckiej; lekarz; w 1918 r. wybrany na prezesa Polskiej Rady Ludowej w Toruniu; w styczniu 1920 r. mianowany komisarycznym prezydentem Torunia; radny toruńskiej Rady Miejskiej w latach 1921–1933; senator RP w latach 1926–1930. Zmarł w 1936 r. w Toruniu. (źródło: IPN „Powrót Pomorza i Kujaw do Polski 1918-1920”).
ks. Józef Wrycza
Urodzony w 1884 r. w Zblewie; duchowny katolicki; działacz niepodległościowy; sekretarz i skarbnik Powiatowej Rady Ludowej w Toruniu; współtwórca Organizacji Wojskowej Pomorza w Chełmży; aresztowany przez Niemców i skazany na karę śmierci, uwolniony po interwencji prezesa Rady Ludowej z Torunia; kapelan wojskowy w powstaniu wielkopolskim i w 16. Pomorskiej Dywizji Piechoty; współtwórca Tajnej Organizacji Wojskowej „Gryf Pomorski”, działającej w czasie II wojny światowej. Zmarł w 1961 r. w Tucholi (źródło: IPN „Powrót Pomorza i Kujaw do Polski 1918-1920).
Józef Wybicki
Urodzony w rodzinie ziemiańskiej w Niewierzy w powiecie brodnickim, polski lekarz i działacz polityczny, starosta krajowy pomorski i ostatni minister byłej Dzielnicy Pruskiej. Po skończeniu gimnazjum w Brodnicy i studiów medycznych we Wrocławiu, Berlinie i Lipsku założył praktykę lekarską w Gdańsku jako pediatra. Czynnie uczestniczył w życiu kulturalnym i społecznym polskiego Gdańska przed 1914 r. W czasie wojny służył w armii pruskiej jako lekarz wojskowy. W 1918 r. włączył się w proces odbudowy państwowości polskiej w warunkach przejściowych. Współtworzył Organizację Wojskową Pomorza i ściśle współpracował z Naczelną Radą Ludową w Poznaniu koordynując działania polskie na terenie zaboru pruskiego. W 1919 r. został szefem Podkomisariatu NRL w Gdańsku. Jako przedstawiciel Polaków z Gdańsku witał przybywającego nad Zatokę Pucką gen. Józefa Hallera i przekazał mu dwa pierścienie platynowe, którymi dowódca Frontu Pomorskiego dokonał symbolicznych zaślubin Polski z Morzem. W latach 1920-1929 Józef Wybicki stał na czele Starostwa Krajowego czyli instytucji wykonawczej samorządu województwa pomorskiego, w międzyczasie piastując funkcję ministra byłej Dzielnicy Pruskiej. Od 1920 r. mieszkał w Toruniu. Zmarł podczas jednej z manifestacji politycznych. (źródło: Kujawsko-Pomorski Kalendarz Historyczny 2020)