Naukowy wkład Tucholskiego Parku Krajobrazowego w poznanie świata grzybów
Od 2021 roku Tucholski Park Krajobrazowy prowadzi badania mykologiczne, których celem jest inwentaryzacja i monitoring grzybów makroskopowych w rezerwatach przyrody na terenie Parku, poznanie ich zróżnicowania ekologicznego i troficznego, a także stworzenie bazy danych GIS z lokalizacją stanowisk gatunków rzadkich, zagrożonych i chronionych.
Badaniami w pierwszej kolejności zostały objęte dwa rezerwaty przyrody, położone na terenie województwa pomorskiego w Nadleśnictwie Woziwoda – rezerwat przyrody „Cisy nad Czerską Strugą” i rezerwat przyrody „Ustronie”. Obserwacje w tych rezerwatach zakończą się w tym roku (trzeci sezon badań). Zgodnie z metodyką badań mykologicznych, aby uzyskać dane o składzie gatunkowym mykobioty danego terenu, zaleca się badania długoterminowe, minimum 3-5-letnie (Friedrich 2008).
Chociaż Bory Tucholskie słyną z różnorodności gatunkowej i obfitości grzybów jadalnych, organizmy te w Tucholskim Parku Krajobrazowym nie zostały w pełni poznane. Dostępne są dane o grzybach makroskopowych z rezerwatów przyrody „Ustronie” i „Dolina Rzeki Brdy” pochodzące z prac magisterskich wykonywanych w obrębie tych rezerwatów (Ławrynowicz, Dziedziński, Szkodzik 2002a, b; Ławrynowicz, Szkodzik 2003; Ławrynowicz, Szostek, Szkodzik 2003; Ławrynowicz 2004) oraz dane z wystaw grzybów organizowanych przez Tucholski Park Krajobrazowy już od 30 lat.
Badaniami zostały objęte grzyby makroskopowe, czyli takie których wielkość owocników przekracza 1 mm (Arnolds 1981, 1992). W pierwszym roku badania prowadzono metodą marszrutową, a w 2022 roku założono również stałe powierzchnie obserwacyjne w obrębie rezerwatów (w rezerwacie przyrody „Cisy nad Czerską Strugą” – 15, w rezerwacie przyrody „Ustronie” – 10). Badania wykonywano w rytmie miesięcznym w okresie od maja do listopada.
W pierwszym sezonie obserwacji w rezerwacie przyrody „Cisy nad Czerską Strugą” zidentyfikowano 134 taksony grzybów, a w rezerwacie przyrody „Ustronie” – 121. Liczba stwierdzonych taksonów grzybów w 2022 roku wynosiła: w rezerwacie przyrody „Cisy nad Czerską Strugą” – 170, a w rezerwacie przyrody „Ustronie” – 150.
Wśród stwierdzonych grup troficznych grzybów dominowały grzyby saprotroficzne, rozkładające martwą materię organiczną. Obydwa rezerwaty charakteryzują się obecnością dużej ilości martwego drewna w postaci kłód, gałęzi, pniaków i pni. Przeważnie jest to drewno buka. Większość stwierdzonych grzybów saprotroficznych występowała na tym substracie. Mniejszą grupę stanowiły grzyby symbiotyczne (ektomykoryzowe) związane z bukami, dębami, sosnami, świerkami, daglezjami, modrzewiami, cisami, grabami, lipami i innymi gatunkami drzew. Grzyby pasożytnicze występowały w niewielkiej liczebności w postaci pojedynczych gatunków zasiedlających żywe drzewa i pasożytujących na mchach.
Wśród grup ekologicznych przeważały grzyby nadrzewne zasiedlające martwe drewno oraz żywe drzewa. Drugą pod względem liczebności grupę stanowiły grzyby naziemne, a kolejną – naściółkowe. Ponadto wyróżniono inne, mniej liczne grupy – grzyby briofilne rosnące na mchach, grzyby zasiedlające rozkładające się owocniki innych gatunków grzybów oraz wyrastające na szyszkach.
Do tej pory w rezerwacie przyrody „Cisy nad Czerską Strugą” zidentyfikowano 16 gatunków grzybów znajdujących się na Czerwonej liście grzybów wielkoowocnikowych w Polsce (Wojewoda, Ławrynowicz 2006). Są to: w kategorii „E” – wymierające – szczeciniak cynamonowy Hymenochaete cinnamomea, w kategorii „V” – narażone – pietrzenica infułowata Gyromitra infula, smolucha świerkowa Ischnoderma benzoinum, grzybówka niebieskoszara Mycena pseudocorticola, boczniak łyżkowaty Pleurotus pulmonarius, w kategorii „R” – zasłonak ostry Cortinarius acutus, ciżmówka płaska Crepidotus applanatus, błyskoporek podkorowy Inonotus obliquus, grzybówka żółtawa Mycena flavescens, fałdówka kędzierzawa Plicaturopsis crispa, czyreń sosnowy Porodaedalea pini, drobnoporek sproszkowany Postia ptychogaster, stroczek leśny Serpula himantioides, wrośniak miękkowłosy Trametes pubescens, pięknoróg dwuprzegrodowy Calocera furcata oraz w kategorii „I” – trzęsak listkowaty Phaeotremella foliacea. Jeden z wymienionych gatunków – błyskoporek podkorowy Inonotus obliquus znajduje się pod częściową ochroną prawną (Dz.U. 2014 poz. 1408). W rezerwacie przyrody „Ustronie” stwierdzono 17 gatunków grzybów umieszczonych na „Czerwonej liście grzybów wielkoowocnikowych w Polsce”. Są to: w kategorii „E” – wymierające – żagiew ciemnonoga Picipes melanopus, w kategorii „V” – narażone – świecznik rozgałęziony Artomyces pyxidatus, smolucha świerkowa Ischnoderma benzoinum, kisielnica przezroczysta Myxarium nucleatum, muchomor jadowity Amanita virosa, boczniak łyżkowaty Pleurotus pulmonarius, Sphagnurus paluster, w kategorii „R” – ziarnóweczka cynobrowa Cystodermella cinnabarina, dzwonkówka olszowa Entoloma rhodocylix, hełmówka błotna Galerina paludosa, piestrzyca zatokowata Helvella lacunosa, fałdówka kędzierzawa Plicaturopsis crispa, siedzuń sosnowy Sparassis crispa, buławka rurkowata Typhula fistulosa, koralówka strojna Ramaria formosa, buławniczka sitowata Typhula juncea oraz w kategorii „I” – trzęsak listkowaty Phaeotremella foliacea i łysiczka łuskowata Leratiomyces squamosus.
Oprócz gatunków chronionych, rzadkich i zagrożonych stwierdzono kilka ciekawych gatunków, które odznaczały się wyjątkową biologią, barwą, morfologią. Do takich grzybów można zaliczyć chlorówkę drobną Chlorociboria aeruginascens (zieleniak drobny) wyróżniającą się niezwykłym turkusowym kolorem owocników, które przebarwiają drewno na ten sam kolor. Fragmenty niebiesko-zielonego drewna były wykorzystywane przez artystów rzeźbiarzy w zdobnictwie. Z kolei inny gatunek – strzykacz gwiazdkowaty Sphaerobolus stellatus wystrzeliwuje perydiole o średnicy 1mm na znaczną odległość, nawet do kilku metrów.
Obecność grzybów z „Czerwonej listy”, chronionych oraz osobliwości odznaczających się niezwykłymi cechami świadczy o wartości przyrodniczej tych rezerwatów. Są wśród nich gatunki związane z martwym drewnem, torfowcami, wyrastające na ściółce, glebie oraz na korzeniach sosny. Duża różnorodność siedlisk w tych rezerwatach, a także obecność martwego drewna stwarza dobre warunki do tworzenia owocników przez grzyby. Uzyskane do tej pory wyniki badań pozwalają na stwierdzenie, że różnorodność gatunkowa grzybów tych rezerwatów jest bardzo duża, a kolejny sezon badań zapowiada kolejne odkrycia. Po zakończeniu badań w tych dwóch rezerwatach planowane są badania w pozostałych rezerwatach Tucholskiego Parku Krajobrazowego.
Wykaz literatury dostępny w TPK.
Tekst: B. Grzesiak
