150 lat tradycji
Rozmowa z Małgorzatą Szczepanek, dyrektorem obchodzącego 150-lecie Specjalnego Ośrodka Szkolno-Wychowawczego im. Braille’a w Bydgoszczy
Kieruje pani placówką o długiej historii i niekwestionowanym dorobku. Czy ten fakt ma jakieś znaczenie dla grona pedagogicznego i uczącej się tu młodzieży? Czy istnieje coś w rodzaju genius loci, specjalnej tradycji?
Kujawsko-Pomorski Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy nr 1 dla Dzieci i Młodzieży Słabo Widzącej i Niewidomej im. Louisa Braille’a w Bydgoszczy, tak brzmi pełna nazwa placówki, jest najstarszą w Polsce szkołą kształcącą osoby słabowidzące i niewidome. 150 lat tradycji – to brzmi dumnie i zobowiązuje. Jesteśmy świadomi odpowiedzialności, jaka na nas spoczywa. Z jednej strony jesteśmy bogaci w doświadczenia i wiedzę, z drugiej umiemy być krytyczni i pamiętamy, że zdobyte laury są zaproszeniem do dalszej wytężonej pracy i rozwoju. (…)
Istotnym elementem prawidłowego funkcjonowania placówki i realizowania jej zadań statutowych stały się zespoły nauczycieli, które uczestniczą w procesie planowania i świadomie realizują poszczególne etapy zadań. Cieszę się, że udało nam się zbudować szczególny klimat wzajemnej życzliwości i otwartości. Ten klimat czuje się w odremontowanych korytarzach ośrodka i odrestaurowanym westybulu. To tu łączą się duch historii i nowoczesności.
Warto podkreślić, że nasi uczniowie wymagają szczególnych warunków i metod pracy z nimi. W ośrodku mamy możliwość objęcia ich bezpośrednim, kompleksowym procesem rewalidacji, dostosowanym do indywidualnych potrzeb edukacyjnych każdego dziecka, w klimacie akceptacji jego słabych stron i motywacji do wytężonej aktywności.
Jaką drogę ma obecnie przed sobą niewidome dziecko lub tracący wzrok młody człowiek? Na jakie życie ma szansę? Co możemy mu jako społeczeństwo/państwo/wspólnota regionalna zaproponować?
Uczniami poszczególnych typów szkół bydgoskiego Ośrodka Braille’a są dzieci i młodzież od 0 do 25 roku życia. Młodzież uczy się na przykład w XVIII Liceum Ogólnokształcącym, w którym nauka kończy się zewnętrznym egzaminem maturalnym zdawanym dokładnie tak, samo jak ma to miejsce w każdej szkole publicznej. Taki sam pod względem wymagań i standardów egzamin zewnętrzny zdają uczniowie kończący szkołę branżową. (…) Kierunki, w których kształcimy, odpowiadają potrzebom otwartego rynku pracy i potrzebom moich uczniów. Uczniowie kontynuujący naukę w szkole branżowej II stopnia kształcą się w zawodzie technik żywienia i usług gastronomicznych – jesteśmy jedyną szkołą dla uczniów niewidomych i słabowidzących, która przygotowała [taką] ofertę kontynuacji kształcenia. (…)
Uczniowie, którzy chcą kontynuować naukę w technikum kształcą się w zawodach technik masażysta i technik logistyk. Szkoła przygotowuje do egzaminu potwierdzającego kwalifikacje w zawodzie oraz egzaminu maturalnego. Słuchacze szkoły policealnej zdobywają kompetencje w zawodach technik administracji, technik tyfloinformatyk i florysta, a wkrótce także technik masażysta.
Poglądy na kształcenia osób niewidomych i ich samodzielność nie tylko rzutowały na postawę widzących wobec nich, lecz również na ich pozycję społeczną i warunki życia. Praca z dzieckiem niewidomym i słabowidzącym powinna zaczynać się na długo przed rozpoczęciem nauki szkolnej. Na powodzenie składają się trafnie postawiona diagnoza i wczesna interwencja zorientowana na osiągniecie samodzielności na indywidualnym poziomie.
Uważam, że nadrzędnym i wciąż aktualnym zadaniem jest podnoszenie poziomu świadomości społeczeństwa na temat osób z niepełnosprawnościami, ich potrzeb, praw, możliwości oraz wkładu wnoszonego w życie społeczne. W funkcjonowaniu osób z niepełnosprawnościami we współczesnym społeczeństwie istotne są moim zdaniem dwa elementy: dojrzałość integracyjna, czyli zaangażowanie osób z niepełnosprawnościami, oraz dojrzałość integracyjna środowiska, czyli zaangażowanie społeczeństwa w tworzenie prawidłowych więzi i relacji społecznych. Warunkiem koniecznym jest zatem dojrzałość integracyjna pedagogów i tyflopedagogów, czyli akceptacja osoby z niepełnosprawnościami. Ważna staje się przy tym dojrzałość organizacyjna, czyli metodyczna i materialna możliwość zaspokajania potrzeb osób niepełnosprawnych.
Modelowym typem absolwenta jest dla nas samodzielny młody człowiek, zatrudniony na otwartym rynku pracy, spełniający swoje marzenia. (..) Niestety, osoby z niepełnosprawnościami nie zawsze jeszcze postrzegają siebie jako pełnosprawnych członków społeczności. Wiara we własne możliwości, aktywność i samodzielność to cechy moich uczniów i absolwentów, nad którymi wspólnie pracujemy.
Wychodzimy naprzeciw wyzwaniom, jakie stawia przed nami XXI wiek. Młodzież chce studiować! Wielu naszych absolwentów zamierza wrócić do placówki w roli nauczycieli. (…) Nasi uczniowie wiedzą, że aby osiągnąć sukces muszą przeznaczyć na daną czynność dwa razy więcej czasu i sił niż ich pełnosprawni rówieśnicy. Budując dojrzałość integracyjną zmieniamy mentalność pracowników szkół masowych, placówek oświatowych, urzędów administracji publicznej, wyższych uczelni. (…)
Oczywiście widzę rzeczywiste i potencjalne bariery w zatrudnianiu osób z niepełnosprawnościami. Mam tu na myśli przeszkody organizacyjne, prawne i finansowe (m.in. niestabilne i nieprzejrzyste regulacje, mało atrakcyjny system dofinansowania i refundacji kosztów), niedostosowanie architektoniczne i techniczne zakładów pracy. (…) Nasze działania zmierzają więc (po pierwsze) do upowszechnienia idei partycypacji osób z niepełnosprawnościami w życiu społecznym, podniesienia świadomości społeczeństwa na temat możliwości osób z niepełnosprawnościami (po drugie) oraz (po trzecie) do walki ze stereotypami. Staramy się też (po czwarte) szeroko informować o metodach aktywnego wsparcia opartego na podmiotowym traktowaniu.
Ośrodek stale się rozwija, modernizuje, rozbudowuje. Jakie projekty obecnie państwo realizują?
Placówka rozwija się bardzo dynamicznie. Dynamikę tę determinują środowisko zewnętrzne, potrzeby moich uczniów i kreatywność zespołu nauczycieli. Modernizacja i rozbudowa ośrodka to kilka projektów realizowanych z zaangażowaniem środków finansowych i przychylności samorządu województwa, naszego organu prowadzącego.
(…) [Obecnie] rozpoczęła się długo oczekiwana realizacja projektu zakładającego przebudowę obiektu przeznaczonego na przedszkole. Praca z dzieckiem od przedszkola, nastawiona na jego maksymalne uaktywnienie, pozwoli na skuteczne wyrównywanie deficytów. Celem (…) [jest przygotowanie osoby niepełnosprawnej] do samodzielnego funkcjonowania [jako osoba] dojrzała społecznie i otwarta na integrację w społeczności.
Kształcenie w nowoczesnych zawodach dostosowanych do potrzeb współczesnego rynku pracy, a także wsparcie dla małego dziecka niepełnosprawnego i zagrożonego niepełnosprawnością zwiększają szanse osób z niepełnosprawnościami na prawidłowe funkcjonowanie w środowisku i ostatecznie są czynnikiem przeciwdziałania izolacji społecznej tej grupy osób.
13 maja 2022 r.