Biogram
Pierwsze lata
Ludwik Antoni Riediger (bo takie nazwisko nosił, przyszły wielki chirurg, przez pierwsze 19 lat życia) urodził się 21 sierpnia 1850 roku, w należącym do jego rodziców (Karola Riedigera i Elżbiety z domu Koenig) dworku we wsi Dusocin pod Grudziądzem.
Jeszcze do niedawna rodzinny dom Ludwika popadał w ruinę. Jednak, dzięki wspólnym działaniom samorządu województwa oraz gminy Grudziądz, rozpoczął się proces rekonstrukcji historycznej budowli i otaczającego go dziewięciohektarowego terenu. W przyszłości w uratowanym gmachu znajdzie siedzibę administracja Parku Krajobrazowego Gór Łosiowych (na terenie, którego leży Dusocin), powstanie też muzeum Rydygiera oraz baza turystyczna (restauracja i miejsca noclegowe).
Początkowo, wraz z starszym o rok bratem Józefem, Ludwik uczył się w domu, by jako siedmiolatek rozpocząć szkolną edukację w progimnazjum prowadzonym przez Zgromadzenie Księży Marianów w Pelplinie. Po roku trafił, wraz Józefem, do gimnazjum w Chojnicach. Jednak rodzice, którzy mimo niemiecko brzmiących nazwisk czuli się Polakami, uważając, że pobyt w szkole w Chojnicach grozi ich synom germanizacją, przenieśli braci do Katolickiego Gimnazjum w Chełmnie.
To właśnie w tym mieście, 1869 roku, Ludwik (wciąż jeszcze Riediger) zdał z wyróżnieniem maturę i ruszył w świat, by zostać lekarzem. Nie przypuszczał wtedy zapewne, że po dziesięciu latach powróci do Chełmna, by założyć prywatną klinikę, w której dokona przełomowych operacji. Za sprawą których przejdzie do historii światowej chirurgii.
Tak jeszcze niedawno wyglądał dom rodzinny Ludwika Rydygiera w Dusocinie, fot. Andrzej Goiński
A tak będzie wyglądał, po zakończeniu, rozpoczętej w 2020 roku rekonstrukcji i adaptacji, fot. Materiały gminy Grudziądz
Student Riediger zmienia nazwisko
W roku 1869 dziewiętnastoletni Ludwik Riediger rozpoczyna studia na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu w Greifswaldzie (Meklemburgia). I to tam, na tym niemieckiej uczelni, samowolnie spolszcza swoje nazwisko. Odtąd, mimo kar i szykan władz, podpisuje się Rydygier. W czasie pobytu w Greifswaldzie działa wśród studentów Polaków. Zakłada między innymi akademicką korporację „Polonia”.
Medyczne studia kontynuował na wydziałach lekarskich w Berlinie (interna, okulistyka, chirurgia) i Strasburgu (okulistyka, ginekologia). Dyplom lekarza otrzymał w 1873 roku w Greifswaldzie i rozpoczął tam pracę w klinice chirurgicznej. Tam też w roku 1874 w wieku 24 lat uzyskał doktorat (praca z zakresu antyseptyki chirurgicznej na temat działania kwasu karbolowego tj. fenolu na tkanki i drobnoustroje).
Następnie przeniósł się do Gdańska (Szpital Najświętszej Maryi Panny u Sióstr Boromeuszek – obecnie III Klinika Akademii Medycznej w Gdańsku), gdzie pracował na stanowisku asystenta, a potem do Chełmna, gdzie wykonywał praktykę ambulatoryjną (większe operacje wykonywał w Szpitalu Sióstr Miłosierdzia).
W roku 1877 wraca do Greifswaldu, by zostać asystentem Kliniki Chirurgicznej Uniwersytetu. Tematem jego pracy habilitacyjnej było leczenie operacyjne stawów rzekomych, które było samo w sobie nowością w owym okresie. Po habilitacji w roku 1878 r. przeniósł się do Jeny, na stanowisko pierwszego asystenta w Klinice prof. F. Riedla.
W 1881 roku, już po wykonaniu w Chełmnie swoich słynnych, nowatorskich operacji żołądka, ubiegał się o katedrę chirurgii Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Jednak na skutek intryg austriackiego profesora, a jednocześnie rywala w stosowaniu pionierskich zabiegów, Theodora Billrotha, nominacji nie uzyskał. Stanowisko objął to sześć lat później. Do dziś w niemieckiej literaturze medycznej wykonane pierwszy raz przez Rydygiera operacje nazywane są metodą Billrotha, mimo że Austriak dokonał ich po polskim lekarzu.
Portret Ludwika Rydygiera z okresu studiów (ze zbiorów Muzeum Ziemi Chełmińskiej), Fot. Andrzej Goiński
Kopia dyplomu lekarskiego Ludwika Rydygiera oraz dokumenty z czasów jego studiów (ze zbiorów Muzeum Ziemi Chełmińskiej), Fot. Andrzej Goiński
Twórca nowoczesnej chirurgii
Po zakończeniu studiów, uzyskaniu doktoratu oraz habilitacji, po praktykach w niemieckich klinikach, w 1879 roku, Ludwik Rydygier wraca do Chełmna. Żeni się Marią Borkowską, z którą ma troje dzieci. W tym syna Antoniego, który w przyszłości też zostanie lekarzem, a w 1921 roku wyemigruje do Brazylii, gdzie obejmie katedrę chirurgii na uniwersytecie w Kurytybie.
Dzięki majątkowi żony w 1879 roku Ludwik Rydygier kupuje kamienicę przy ul. Dworcowej w Chełmnie i adaptuje ją na, wówczas, najnowocześniejszą klinikę na ziemiach polskich.
Tu w ciągu 10 lat dokonuje wielu nowatorskich zabiegów i operacji, które przeszły na zawsze do historii medycyny i część z których wykonywanych jest do dziś.
Jako drugi na świecie w 1880 roku (po francuskim lekarzu Peanie) usunął pacjentowi zaatakowanemu przez nowotwór fragment żołądka. A pozostałą część połączył w nowatorski sposób z dwunastnicą. I to w czasach, gdy pacjentów usypiano eterem, a całym wyposażeniem chirurga był skalpel, haki i nici do zszywania ran. Niestety operowany przez Rydygiera mężczyzna zmarł po 12 godzinach, w wyniku zakażenia.
Ale już rok później, z powodzeniem (pacjentka przeżyła operację i powróciła do zdrowia) zastosował podobny zabieg, w przypadku kobiety cierpiącej na wrzody żołądka. Jest to metoda do dziś stosowaną w przypadku krwawień i perforacji.
Jego wszechstronność była niespotykana – przeprowadzał operacje gastrologiczne, ginekologiczne, urologiczne, a nawet zajmował się stawami rzekomymi. Ortopedią zajmował się zresztą kompleksowo, współpracując między innymi Robertem Kochem przy wykorzystywaniu tuberkuliny do leczenia gruźlicy kości. Swoją pracę habilitacyjną oparł na opisach innowacyjnych metod wykorzystywanych w zespoleniach i blokach kostnych.
Ponadto, niezwykle rozwinął dziedzinę ginekologii i urologii. Przeprowadzał operacje guzów jajników, szyjki macicy czy piersi. Jest też autorem pionierskiej metody, również zwanej metodą Rydygiera, usuwania gruczołu krokowego w przypadku gruczolaka, bez uszkadzania cewki moczowej. Operował również tętniaki, zaproponował nowatorski dostęp do serca bez ingerencji w ciągłość opłucnej, wykonywał też zabiegi w zakresie chirurgii plastycznej. Jako pierwszy wykorzystywał płaty skórno-mięśniowe do rekonstrukcji różnorodnych tkanek.
W klinice Rydygiera nie tylko stosowano nowe metody operacyjne, ale także szkolono nowe pokolenie pełnych zapału lekarzy i dbano o perfekcyjną organizację pracy. Dyscyplina przynosiła owoce – pierwsze operacje wgłobienia przy niedrożności jelit, czasowe usuwanie kości krzyżowej w czasie usuwania raka odbytnicy, ustalanie śledziony poprzez stabilizację w kieszeni z otrzewnej czy plastyka przełyku po oparzeniach to kolejne zainicjowane przez Ludwika techniki zabiegowe rozpowszechnione natychmiastowo w całej Europie.
Kamienica przy ul. Dworcowej 9a w Chełmnie, w której w latach 1879-1889, Ludwik Rydygier prowadził swoją klinikę, fot. Andrzej Goiński
Przy pomocy takich prymitywnych narzędzi (dziś w zbiorach Muzeum Ziemi Chełmińskiej) Rydygier dokonywał swoich pionierskich operacji, fot. Andrzej Goiński
Tablice zamieszczone przez Rydygiera w napisanym przez niego podręczniku chirurgii, które ilustrują jego nowatorskie zabiegi. Ze zbiorów Muzeum Ziemi Chełmińskiej, fot. Andrzej Goiński
Profesor, dziekan, rektor
W 1887 roku Ludwik Rydygier, po dziesięciu latach pracy w Chełmnie, opuszcza miasto i założoną przez siebie klinikę. Rozpoczyna się trwająca 33 lata uniwersytecka kariera wielkiego lekarza.
W 1887 roku Rydygier wyjechał do Krakowa, gdzie objął funkcję kierownika Kliniki Chirurgii, a następnie dziekana Wydziału Lekarskiego na Uniwersytecie Jagiellońskim. 2 lipca 1887 został mianowany profesorem zwyczajnym Uniwersytetu Jagiellońskiego. W Krakowie zbudował klinikę chirurgiczną („Biała Chirurgia”).
W roku 1897 przeniósł się do Lwowa na tamtejszy Uniwersytet, gdzie został powołany na stanowisko profesora zwyczajnego chirurgii. Tu również wybudował klinikę chirurgiczną na wzór kliniki krakowskiej (obecnie mieści się tu jedna z pięciu klinik chirurgicznych Lwowskiego Uniwersytetu Medycznego). Kliniką we Lwowie kierował 23 lata, piastując również urząd Rektora Uniwersytetu Lwowskiego i dwukrotnie Dziekana Wydziału Lekarskiego. W 1898 roku otwarta została biblioteka naukowa kliniki, której Rydygier przekazał pokaźną część własnego księgozbioru i która zachowała się do dziś.
Rydygier wyszkolił całe pokolenie wybitnych lekarzy, szczególną uwagę zwracając na przekazanie im pasji do zawodu. Aktywnie działał też w Towarzystwie Pomocy Naukowej, starając się pozyskać wsparcie dla potrzebujących uczniów. Zrewolucjonizował również program dydaktyczny adeptów chirurgii na Uniwersytecie Jagiellońskim, wprowadzając nowatorskie metody nauczania, m.in. praktyki wakacyjne dla studentów czy indywidualne prace naukowo-badawcze.
Wśród jego uczniów był między innymi Jan Biziel (1858-1934), który w 1906 roku zamieszkał w Bydgoszczy i odegrał wybitną rolę w dziejach tego miasta. Nie tylko jako lekarz, ale działacz społeczny i patriota. To on witał, w imieniu polskiej społeczności Bydgoszczy, wkraczające do miasta polskie oddziały.
W 1899 roku w Krakowie zorganizował I Zjazd Chirurgów Polskich, w którym wzięli udział lekarze z ziem trzech zaborów. Dożywotnio pełnił funkcję prezesa Towarzystwa Chirurgów Polskich.
Ludwik Rydygier wśród asystentów – Katedra Chirurgii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Zdjęcie kopii obrazu Leona Wyczółkowskiego z 1897 roku, ze zbiorów Muzeum Ziemi Chełmińskiej, fot. Andrzej Goiński
Ludwik Rydygier w 1912 roku, jako Rektor Uniwersytetu we Lwowie. Zdjęcie ze zbiorów Muzeum Ziemi Chełmińskiej, fot. Andrzej Goiński
Ostatnie lata
W 1914 roku wybucha I wojna światowa. Rydygier, jako poddany Franciszka Józefa, cesarza Austro-Węgier, zostaje skierowany do szpitala wojskowego w czeskim Brnie.
Pod koniec wojny powraca do Lwowa, by walczyć w jego obronie z Ukraińcami.
Walki rozpoczęły się 1 listopada 1918 roku od opanowania przez żołnierzy ukraińskich większości gmachów publicznych we Lwowie oraz proklamacji utworzenia Zachodnioukraińskiej Republiki Ludowej. Przeciw temu występują zbrojnie polscy mieszkańcy miasta, w tym młodzież, nazwana później Orlętami Lwowskimi. W nocy z 22 na 23 listopada 1918 roku oddziały ukraińskie wycofały się z miasta, rozpoczynając równocześnie jego oblężenie, zakończone dopiero 22 maja 1919 ofensywą Wojska Polskiego.
W trakcie walk o Lwów Rydygier włączył się w tworzenie służb medyczno-sanitarnych Wojska Polskiego. Został do armii przyjęty w stopniu generała podporucznika. W 1920 rozpoczął organizowanie szpitali wojskowych. Był szefem sanitarnym Dowództwa Okręgu Generalnego „Pomorze” oraz konsultantem i naczelnym chirurgiem Dowództwa „Wschód” już jako generał brygady. Zdążył też jeszcze przyczynić się do utworzenia w Poznaniu uniwersyteckiego wydziału lekarskiego.
Mimo 23 lat życia spędzonych we Lwowie w 1920 roku postanowił o wyjedzie na Pomorze, do Tczewa, by założyć tam prywatny szpital. By mieć pieniądze na tą inwestycję musiał sprzedać majątek ziemski w okolicach Żółkwi. 20 czerwca 1920 roku podpisał akt notarialny. Dzień później zdewaluowana marka niemiecka, w której dokonał transakcji. W ciągu kilkunastu godzin Rydygier stracił dorobek całego życia. Kilka dni później, w wyniku stresu, doznał zawału serca i zmarł.
Pochowano go na cmentarzu na Łyczakowie, w asyście orkiestry wojskowej. Żegnały go tłumy lwowian, w tym profesorowie Uniwersytetu Jana Kazimierza, generałowie Wojska Polskiego, studenci i pacjenci. Gdy w 1924 roku utworzono Cmentarz Orląt Lwowskich, szczątki Ludwika Rydygiera zostały tam przeniesione – do kwatery dowódców.
Ludwik Rydygier w roku 1920, zdjęcie ze zbiorów Muzeum Ziemi Chełmińskiej, fot. Andrzej Goiński
Podręcznik dla chirurgów wojskowych, wydany przez Rydygiera w 1920 roku. Ze zbiorów Muzeum Ziemi Chełmińskiej, fot. Andrzej Goiński