PORTAL INFORMACYJNY URZĘDU MARSZAŁKOWSKIEGO WOJEWÓDZTWA KUJAWSKO-POMORSKIEGO W TORUNIU

Jedną z pierwszych zbrodni ludobójczych dokonanych przez III Rzeszę na ziemiach okupowanej Polski była eksterminacja osób z zaburzeniami psychicznymi. Tragiczny los pacjentów zakładów psychiatrycznych upamiętnia wystawa „Zagłada chorych psychicznie podczas II wojny światowej w okupowanej Polsce. Początek ludobójstwa”, którą 29 września w Urzędzie Marszałkowskim otworzyli marszałek Piotr Całbecki, wicemarszałek Zbigniew Ostrowski, przewodnicząca sejmiku Elżbieta Piniewska oraz członek zarządu województwa Marek Wojtkowski.

 

– W tym roku po raz pierwszy obchodzimy Święto Pamięci Ofiar Zagłady Osób z Zaburzeniami Psychicznymi. Wystawę, przygotowaną przez badaczy od lat zajmujących się tym tematem, w tym prof. Tadeusza Nasierowskiego, prezesa Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego, po raz pierwszy można zobaczyć poza Warszawą – powiedział wicemarszałek województwa Zbigniew Ostrowski.

 

Przewodnicząca sejmiku Elżbieta Piniewska podkreśliła współczesny wymiar ekspozycji – Naszym zadaniem, jako samorządowców, jest zawsze stawać po stronie wykluczonych i pokrzywdzonych. Ta wystawa to nie tylko upamiętnienie tragicznych wydarzeń z czasów II wojny światowej, lecz także zobowiązanie do troski o dobrostan osób z zaburzeniami psychicznymi.

 

Marszałek Piotr Całbecki nawiązał do znaczenia psychiatrii dziś – Psychiatra to dziś pojęcie ściśle związane z życiem społecznym. W codziennym otoczeniu spotykamy osoby z niepełnosprawnościami. W czwartek, w rocznicę urodzin doktora Józefa Bednarza, spotkamy się w Parku Pamięci. To nasz wyraz wdzięczności i pamięci, ale też apel, by nie popełniać błędów, które mogą zostać wykorzystane przeciw drugiemu człowiekowi.

 

W czasie pięcioletniej okupacji naszego kraju naziści zamordowali około 20 tysięcy polskich obywateli z zaburzeniami psychicznymi, uznając ich za „wiodących żywot niegodny życia”. Ofiarami planowej eksterminacji byli m.in. pacjenci Zakładu Psychiatrycznego w Świeciu. W październiku 1939 roku, podczas tygodniowych egzekucji na terenie żwirowni w Mniszku pod Świeciem, zamordowano 1 350 osób, w tym 120 dzieci. W tym samym miejscu zginął także dyrektor placówki, doktor Józef Bednarz, który zdecydował się podzielić los swoich pacjentów.

 

Zobacz:

• Doktor Józef Bednarz – pomorski bohater jesieni 1939
• Pomnik Pamięci Ofiar Zbrodni Pomorskiej 1939 

 

Zbrodnie niemieckie na osobach z zaburzeniami psychicznymi – także tych ze Świecia – szczegółowo przedstawiono na trzydziestu planszach przygotowanych przez prof. Tadeusza Nasierowskiego, przewodniczącego Komisji Historii Psychiatrii Polskiej Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego, oraz grafika Roberta Manowskiego z Wyższej Szkoły Artystycznej w Warszawie.

 

Wystawa ukazuje m.in. schematy działania, metody i miejsca zbrodni niemieckich na Pomorzu, Górnym Śląsku, w Kraju Warty i Generalnym Gubernatorstwie. Los ofiar przedstawiono na podstawie dokumentów, zeznań świadków i wstrząsających zdjęć. Wernisaż odbył się przed sesją sejmiku województwa, w otwarciu wystawy uczestniczyli również radni województwa.

 

Aby upamiętnić ofiary niemieckiego barbarzyństwa, w 2024 roku Sejm ustanowił 22 września Dniem Pamięci Ofiar Zagłady Osób z Zaburzeniami Psychicznymi na terenach okupowanej Polski. W tym roku odbyły się jego pierwsze obchody – także w szpitalu psychiatrycznym w Świeciu.

 

Dzień Pamięci Ofiar Zagłady Osób z Zaburzeniami Psychicznymi

 

Beata Krzemińska

rzecznik prasowa Urzędu Marszałkowskiego

 

29 września 2025 r.